Polskie przepisy prawa spadkowego przewidują szczegółowe zasady dziedziczenia po zmarłym spadkodawcy. Należy jednak pamiętać, że dziedziczenie nie zawsze jest równoważne przysporzeniu majątkowemu. Często zdarzają się sytuacje, kiedy spadkodawca pozostawia po sobie jednocześnie aktywa i pasywa. O ile spadkobierca majątek przyjmuje chętnie, o tyle długi pozostawiłoby się samym sobie. Ale czy możliwe jest przyjęcie jedynie aktywów? Czy bezczynność i pozostawienie spraw spadkowych (zarówno pasywów, jak i aktywów) ma znaczenie dla ewentualnego spadkobiercy?
Odpowiedź na powyższe pytania zależy zarówno od czynności, jak i bierności spadkobiercy, tj. od przyjęcia lub odrzucenia spadku, a w pierwszym przypadku, także od sposobu jego przyjęcia. Nie bez znaczenia są także zmiany ustawy – kodeks cywilny, które weszły w życie 18 października 2015 r.
Spadkodawca, który nie chce mieć nic wspólnego ze spadkiem, powinien w okresie 6 miesięcy od daty śmierci spadkodawcy lub od chwili, w której powziął wiadomość o powyższym wydarzeniu, złożyć stosowne oświadczenie woli przed sądem lub u notariusza, bez względu na to na jakiej podstawie dziedziczy – jako spadkobierca ustawowy lub testamentowy.
Jeśli spadkobierca chce przyjąć spadek, powinien również udać się do sądu lub notariusza. W tym przypadku ma jednak możliwość przyjęcia spadku wprost, na podstawie czego przejdą na niego aktywa i pasywa po zmarłym, w pełnym zakresie. Taka sytuacja do 17 października 2015 r. zachodziła również w razie bezczynności ewentualnego spadkobiercy, gdy nie złożył on oświadczenia o odrzuceniu spadku. Ta bezczynność nazywana była milczącym przyjęciem spadku i oznaczała przyjęcie go w pełnym zakresie. Spadkobierca nabywał automatycznie majątek i długi. Należy podkreślić, że o długach spadkodawcy spadkobiercy najczęściej dowiadywali się dopiero po przyjęciu spadku. Spadkobierca może także przyjąć spadek z tzw. dobrodziejstwem inwentarza. Jest to znacznie bezpieczniejszy sposób postępowania, oznacza bowiem, że spadkobierca będzie odpowiadał za długi jedynie do wysokości nabytych aktywów. Podkreślić przy tym należy, że choć spadkobierca nabędzie różne przedmioty lub prawa, to ewentualni wierzyciele będą mogli szukać zaspokojenia z różnych składników majątku spadkobiercy, także z tych, które do spadku nie wchodziły.
Od 18 października 2015 r. brak jakiegokolwiek oświadczenia woli spadkobiercy (tj. brak przyjęcia lub odrzucenia spadku) nie powoduje przyjęcia spadku wprost, gdyż zgodnie z nowelizacją przepisów spadkobierca nabywa obecnie spadek z dobrodziejstwem inwentarza, czyli na zasadach równoważnych z przyjęciem spadku w ten sposób.
Powyższe zmiany były wynikiem krytyki dotychczasowych przepisów, które sprawiały, że nieaktywny spadkobierca często stawał się dłużnikiem wskutek braku wiedzy o długach spadkobiercy oraz nieznajomości przepisów prawa w tym zakresie. Na uwagę zasługuje też kwestia braku możliwości poznania długów spadkodawcy w bankach (z tytułu pożyczek, kredytów lub innych zobowiązań) z uwagi na obowiązującą banki tajemnicę bankową. Banki bowiem nie mogą udzielić potencjalnemu spadkobiercy żadnych informacji dotyczących zadłużenia spadkodawcy, jeśli nie udowodni, że jest już spadkobiercą, np. przedkładając postanowienie sądu, stwierdzające nabycie spadku albo wypis zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia – czyli w momencie, gdy już odpowiada za zobowiązania zmarłego.
Kolejną istotną zmianą, która została wprowadzona nowelizacją kodeksu cywilnego, jest możliwość samodzielnego sporządzenia wykazu inwentarza w przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Do tej pory do sporządzenia spisu inwentarza uprawniony był jedynie komornik sądowy, który wykonywał odpowiednie postanowienie sądu. Oczywiście wiąże się to z dodatkowymi kosztami, dlatego od 18 października 2015 r. ustawodawca wprowadził alternatywny rozwiązanie, dzięki czemu sam spadkobierca może sporządzić wykaz inwentarza.
Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, musi złożyć wykaz inwentarza w sądzie lub u notariusza. W wykazie tym należy, z zachowaniem należytej staranności, przedstawić przedmioty wchodzące w skład spadku, a także przedmioty zapisów windykacyjnych, wskazując ich wartość. Ponadto w wykazie należy przedstawić wszystkie długi spadkowe oraz kwotę ich wartości. Wykaz inwentarza sporządzić należy na określonym w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości wzorze, natomiast wykaz składany u notariusza powinien być ujęty w protokole.
W sytuacji, gdy po sporządzeniu wykazu inwentarza ujawnią się przedmioty, prawa lub zobowiązania wchodzące w skład spadku, a nie ujęte w wykazie, wówczas trzeba go uzupełnić. Wykaz inwentarza może być sporządzony przez jednego, kilku lub wszystkich spadkobierców. Jednocześnie spadkobiercy powinni uważać na wykazy inwentarza sporządzone przez pozostałych spadkobierców, gdyż nie mogą oni zasłaniać się nieznajomością tych wykazów.
Co istotne, w przypadku niezachowania należytej staranności lub sporządzenia wykazu nieuczciwie, podstępnie pomijając w wykazie inwentarza aktywa lub pasywa albo podając nieistniejące faktycznie długi, spadkobierca przestaje korzystać z ograniczenia odpowiedzialności do wysokości inwentarza, co oznacza, że będzie ponosił pełną odpowiedzialność za długi spadkowe.
Niniejsza informacja nie stanowi porady prawnej ani podatkowej. Kancelaria nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie informacji w nim zawartych bez wcześniejszego zasięgnięcia opinii Kancelarii.