9 lutego 2022 roku sejm uchwalił projekt ustawy zawierającej istotne zmiany w szeregu obowiązujących już aktów prawnych, w tym najważniejsze obejmujące zmiany kodeksie spółek handlowych. Zmiany w KSH dotyczyć będą głównie wprowadzenia przepisów dotyczących struktury grupy spółek kapitałowych i ich powiązań oraz wzajemnego oddziaływania na siebie. Nowe przepisy wprowadzą między innymi takie instytucje jak:
- zmiana pojmowania interesu spółki w oderwaniu od interesu wspólnika (ocena odbywać się będzie przez pryzmat interesu całej grupy spółek i przyświecającego im celu)
- polecenia wiążące dla spółek zależnych z grupy
- możliwość pozbycia się ze spółki wspólników posiadających 25% udziałów w spółkach kapitałowych niepublicznych – przeorientowanie instytucji squeeze-out i sell-out
- zwiększenie uprawnień rady nadzorczej w spółce
- business judgement rule – czyli nowe, łagodniejsze zasady odpowiedzialności członków zarządu i rad nadzorczych,
- odpowiedzialność spółki dominującej za zobowiązania spółki zależnej w zakresie wiążących poleceń.
Nowa definicja ustawowa – „grupa spółek”
Kluczową zmianą zawartą w projekcie ustawy jest wprowadzenie definicji grupy spółek oraz rozdziału IV do I części KSH poświęconego właśnie temu zagadnieniu. Jak możemy wyczytać w uzasadnieniu projektu ustawy, grupa spółek jest „kwalifikowanym” stosunkiem dominacji i zależności pomiędzy określonymi spółkami tworzącymi grupę, gdyż spółki te kierują się wspólną strategią gospodarczą, która umożliwia spółce dominującej sprawowanie jednolitego kierownictwa nad spółką albo spółkami zależnymi. Pozwala to wyróżnić nową kategorię prawną występującą w praktyce polskich i zagranicznych grup spółek, jaką jest „interes grupy spółek”. Stąd zaszła konieczność normatywnego zdefiniowania „grupy spółek” jako kategorii prawnej odrębnej od stosunku dominacji i zależności.
Oprócz szeregu regulacji dotyczących działania grupy pojawią się również przepisy mówiące o działaniu w interesie grupy obok działania w interesie spółki członkowskiej. Proponowany przepis budzi wątpliwości, ponieważ prowadzi de facto w praktyce do uznania grupy spółek za jednolitą spółkę, a spółki członkowskie jako swoistych wspólników, co w praktyce będzie rodzić konieczność odpowiedniego dostosowania umów spółek w ramach grupy.
Polecenia wiążące – jak wygląda mechanizm ich wydawania ? Jaka jest odpowiedzialność spółki dominującej za wydawane polecenia?
W ustawie założono, że sprawne zarządzanie grupą spółek wymaga wprowadzenia instytucji wydawania wiążących poleceń dla spółek zależnych. Spółka dominująca będzie mogła wydawać spółkom zależnym polecenia tylko wówczas, gdy będą wynikać z interesu grupy. Wykonanie lub podjęcie decyzji o odmowie wykonania wiążącego polecenia będzie wymagało uchwały zarządu/rady dyrektorów spółek zależnych oraz poinformowania spółki dominującej o wykonaniu lub odmowie wykonania polecenia. Odmowa nie będzie mogła być dowolna, konieczne będzie spełnienie jednej z przesłanek:
- wykonanie polecenia prowadziłoby do niewypłacalności spółki zależnej lub groziłaby jej niewypłacalność;
- istnieje uzasadniona obawa, że polecenie jest sprzeczne z interesem spółki i wyrządzi jej szkodę, która nie zostanie naprawiona przez spółkę dominująca lub spółkę zależną należącą do grupy spółek w okresie najbliższych dwóch lat;
- przepisy szczególne nie pozwalają na wykonanie wiążącego polecenia (np. gdy spółka świadczy usługi w zakresie działalności regulowanej lub którym ustawa nakazuje posiadanie niezależnego zarządu).
Spółki zależne będące jednoosobową spółką kapitałową nie będą mieć możliwości odmowy wykonania polecenia.
Zarządy spółek zależnych będą musiały zatem każdorazowo ocenić, czy polecenie dotyczące prowadzenia spraw spółki jest umocowane działaniem w interesie grupy, czy spełnia kryterium należytej staranności oraz czy nie krzywdzi udziałowców mniejszościowych lub wierzycieli. Nowe przepisy mogą stać się zatem zarzewiem konfliktów kompetencyjnych w ramach grupy spółek. Konflikt ten wynika stąd, że prawo do odmowy wykonania polecenia paraliżuje działanie grupy, a wykonanie polecenia stwarza ryzyko odpowiedzialności cywilnoprawnej i karnej członków zarządu spółki zależnej.
Sposobem na ograniczenie tych konfliktów jest wprowadzenie odpowiedzialności spółki dominującej za skutki wydania wiążącego polecenia, które zostało następnie wykonanie przez spółkę zależną. Jest to odpowiedzialność – zarówno wobec spółki zależnej, jak i jej wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych i wierzycieli spółki zależnej – za szkodę powstałą w następstwie wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia wydanego jej przez spółkę dominującą. Odpowiedzialność ta jednak skonstruowana jest na zasadzie odpowiedzialności subsydiarnej, aktywizuje się zatem w sytuacji, gdy egzekucja przeciwko spółce zależnej okaże się bezskuteczna.
Nowe uprawnienia rady nadzorczej spółki oraz nowe zasady odpowiedzialności
Nowelizacja zwiększy uprawnienia rad nadzorczych w zakresie kontroli działań zarządu. Rada nadzorcza będzie uprawniona do badania wszystkich dokumentów spółki oraz otrzymywania od zarządu na żądanie informacji oraz wyjaśnień dotyczących działań spółki. Rady nadzorcze będą także zobowiązane do oceny sprawozdania finansowego, sprawozdań zarządu oraz propozycji zarządu co do podziału zysku i dywidendy oraz przedkładania wspólnikom/akcjonariuszom na zgromadzeniach sprawozdań z tej oceny. Na mocy nowelizacji rady nadzorcze przy wykonywaniu czynności będą mieć zapewnione prawo do korzystania z doradcy, bez udziału zarządu, oraz możliwość zawarcia umowy przez radę nadzorczą z takim doradcą.
Nowelizacja wprowadza także nowe – łagodniejsze – zasady odpowiedzialności osób piastujących stanowiska w spółkach. Odpowiedzialność ta zostanie oparta na tzw. zasadzie biznesowej ocenie sytuacji. Zgodnie z tą zasadą oceniana ma być prawidłowość trybu podejmowania decyzji, a nie ich rezultaty. Oznacza to, że członkowie zarządu i rad nadzorczych nie będą ponosili odpowiedzialności za błędne decyzje, jeżeli wykonywali swoje obowiązki z zachowaniem należytej staranności, w sposób lojalny wobec spółki i w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego. Oceniana będzie więc prawidłowość procesu podejmowania decyzji, a nie sam ich efekt gospodarczy. Takie zasady odpowiedzialności wymuszą zmiany w wewnętrznej organizacji procesu zawierania umów i zwiększą rolę doradców, w tym prawników, w procesie zawierania umów.
Squeeze-out i sell-out w spółkach kapitałowych
Nowelizacja KSH zakłada, że spółka dominująca będzie mogła żądać od spółki zależnej wykupienia (na rachunek spółki dominującej) udziałów wspólników mniejszościowych w wypadku, gdy posiada ona bezpośrednio co najmniej 90% kapitału zakładowego spółki zależnej. Wykup będzie miał miejsce po cenie ustalonej przez biegłego wybranego przez zgromadzenie wspólników.
Co istotne, umowa spółki zależnej oraz spółki dominującej może przewidywać dalsze zliberalizowanie zasad wykupienia udziałów przez spółkę dominującą i obniżenie wymogu ilości posiadanych przez nią bezpośrednio lub pośrednio udziałów nawet do 75% udziałów w spółce zależnej.
Proponowane rozwiązania stanowią nową instytucję na gruncie Kodeksu spółek handlowych. W obecnym stanie prawnym usunięcie wspólników mniejszościowych może nastąpić wyłącznie z ważnych przyczyn i na podstawie orzeczenia sądu. Wejście w życie projektowanych przepisów umożliwi wprowadzenie w niektórych grupach spółek istotnych zmian strukturalnych.
Powyższe zasady mają również zastosowanie do spółki akcyjnej. Stanowi to wygodniejsze i mniej skomplikowane ujęcie squeeze-out w stosunku do obecnie obowiązujących rozwiązań (które zezwalają jedynie na wykup akcji przez maksymalnie pięciu akcjonariuszy posiadających łącznie co najmniej 95% akcji w spółce akcyjnej).
Omawiany projekt ustawy:
- Wprowadza definicje grupy spółek oraz przepisy normujące jej działanie (rozdział IV, I tytuł KSH)
- Wprowadza instytucję polecenia wiążącego, które może zostać wydane przez spółkę dominująca, w celu działania w interesie grupy spółek oraz zasady odpowiedzialności spółki dominującej za zobowiązania spółek zależnych,
- wprowadza dalsze odformalizowanie procedury przymusowego odkupu udziałów/ akcji wspólników mniejszościowych,
- Wprowadza nowe zasady funkcjonowania rad nadzorczych oraz łagodzi zasady odpowiedzialności członków organów spółek.
Po więcej informacji zapraszamy do kontaktu z naszym specjalistą:
Łukasz Szczepaniak – Aplikant adwokacki | Junior Associate
tel. 690 541 007
l.szczepaniak@kancelarialebek.pl